Xuyên tâm liên - dược liệu truyền thống trong y học dân gian vừa được Bộ Y tế đưa vào danh mục thuốc điều trị COVID - 19. Những ngày qua, loại "thần dược" này được "tái tìm kiếm", nhanh chóng trở thành nguyên liệu dược phẩm "hot" nhất hiện nay. Tại sao xuyên tâm liên lại được tin dùng trong phòng chống COVID - 19? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu trong bài viết này!

Xuyên tâm liên có nguồn gốc từ đâu?

Xuyên tâm liên có nguồn gốc từ Ấn Độ, sau lan sang các nước nhiệt đới khác như Malaysia, Thái Lan, Campuchia, Việt Nam, Philippines, Indonesia, Australia và Trung Quốc. Ở các nước Châu Á, loại cây này chủ yếu được trồng đồng thời cũng thấy mọc trong tự nhiên. Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam là những nơi trồng nhiều xuyên tâm liên nhất trong toàn khu vực.

Vào những năm 80, cây được trồng nhiều ở miền Bắc Việt Nam, sau đó giảm xuống. Những năm gần đây lại tiếp tục được khôi phục để cung cấp nguyên liệu cho sản xuất thuốc. Xuyên tâm liên có vị rất đắng, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng, giảm đau.

Xuyên tâm liên - "Thần dược" trong y học cổ truyền

Xuyên tâm liên là vị thuốc thanh nhiệt, giải độc thường dùng trong y học cổ truyền. Vị thuốc này đã từng được coi như “thần dược” của thời bao cấp ở nước ta. Trong bối cảnh kinh tế khó khăn sau ngày giải phóng, ngành y tế thời đó cũng như các ngành khác đã phải đối mặt với tình trạng thiếu thốn đủ thứ. Khi đó, loài thảo dược này được dùng để điều trị nhiều loại bệnh khác nhau. Theo thời gian cùng với sự phát triển nhanh chóng của tân dược, nhất là các loại kháng sinh thế hệ mới, cái tên xuyên tâm liên dần bị lãng quên. Tuy nhiên, với xu thế sử dụng dược liệu ngày càng phổ biến, các vị thuốc nam đang lấy lại được giá trị của mình. Trong đó, xuyên tâm liên đã được nghiên cứu nhiều hơn về thành phần hóa học, tác dụng dược lý.

Theo các nghiên cứu trên thế giới, xuyên tâm liên có tác dụng kháng vi sinh vật (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng), chống viêm, oxy hóa, ung thư… được dùng để điều trị các bệnh về gan, sốt, tiêu chảy cấp tính, tăng huyết áp, thủy đậu, bệnh phong, sốt rét, tiểu đường…

Những bằng chứng cho thấy tác dụng của xuyên tâm liên trong điều trị COVID - 19

Trong nghiên cứu in silico (mô phỏng, tính toán về các lĩnh vực sinh học, y dược trên máy vi tính) đối với một số cây thuốc có triển vọng để phòng chống và điều trị Covid-19 đã được báo cáo, xuyên tâm liên là loại dược liệu được quan tâm và đánh giá cao.

Nghiên cứu đã chỉ ra điều gì khi dùng xuyên tâm liên điều trị COVID - 19?

Tại Ấn Độ, kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc Trường Cao đẳng dược JSS (2020) cho thấy, các thành phần hóa học của xuyên tâm liên (andrographolide và dihydroxy dimethoxy flavone) có tác dụng chống lại Covid-19 bằng cách ức chế enzym protease chính của virus này trên thử nghiệm in silico. Andrographolide (thuộc nhóm diterpenoid lactone) - hợp chất chiết xuất từ thảo dược này là một chất ức chế tiềm năng đối với protease chính của Covid-19 (Mpro). Nghiên cứu cho thấy, andrographolide có tác dụng kết nối phân tử, phân tích mục tiêu, dự đoán độc tính và dược động học. Andrographolide đã được gắn thành công vào vị trí liên kết của Covid-19 Mpro (với điểm gắn kết là -3.094357 kcal/mol). Các phương pháp tính toán cũng dự đoán phân tử này có độ hòa tan tốt, đặc tính dược lực học và độ chính xác mục tiêu. Phân tử này cũng tuân theo quy tắc Lipinski, khiến nó trở thành một hợp chất đầy hứa hẹn, có tiềm năng sử dụng chống lại Covid-19.

Nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc Đại học Airlangga (Indonesia) năm 2020 cho thấy, xuyên tâm liên có tiềm năng là chất ức chế protease chính 6LU7 Covid-19. Tuy nhiên, phát hiện này cần được kiểm chứng thêm. Tăng cường miễn dịch là chiến lược toàn cầu để chống lại đại dịch Covid-19. xuyên tâm liên trước đây được sử dụng rộng rãi để điều trị đau họng, cảm cúm và nhiễm trùng đường hô hấp… đã được các nhà khoa học tại Đại học Jadavpur, Ấn Độ (2020) nghiên cứu nhằm mục tiêu chống Covid-19 và các con đường lây lan của nó. Kết quả cho thấy, sự hợp lực giữa andrographolide và một số hợp chất khác của dược liệu này được xác định là chất chống viêm an toàn và hiệu quả, có tác dụng đối với nhiễm trùng đường hô hấp trên, có thể làm giảm đáng kể việc sản xuất cytokine và các yếu tố gây viêm trong nhiễm virus.

Các thử nghiệm dùng dược liệu xuyên tâm liên trong phòng chống COVID - 19

Tại Trung Quốc, trong quá trình đẩy lùi đại dịch Covid-19 đã thực hiện chương trình khuyên dùng Xiyanping tiêm để điều trị lâm sàng Covid-19. Xiyanping là một chế phẩm chống viêm, kháng virus được phát triển và cấp phép sử dụng ở Trung Quốc. Đây là sản phẩm tiêm bán tổng hợp có nguồn gốc từ thành phần hoạt tính của cây xuyên tâm liên gồm 9-dehydro-17-hydroandrographolide và natri9-dehydro17-hydro-andrographolide-19-yl sulfate. Bài báo của nhóm tác giả thuộc Tasly Pharmaceutical Group Co. Thiên Tân, Trung Quốc (2020) đã tóm tắt tác dụng dược lý và ứng dụng lâm sàng của andrographolide xuyên tâm liên, đồng thời khẳng định các công năng thanh nhiệt và giải độc, kháng sinh và chống viêm, có tác dụng điều trị rõ ràng đối với các bệnh hô hấp bao gồm viêm phổi, viêm đường hô hấp trên do vi khuẩn, virus dựa trên một số lượng lớn dữ liệu lâm sàng đã được tích lũy.

Andrographolide có tác dụng kháng virus tiềm năng trong việc điều trị Covid-19 và có thể làm giảm mức độ viêm ở bệnh nhân, cải thiện các triệu chứng hô hấp, ức chế virus và cải thiện khả năng miễn dịch của cơ thể… với tính an toàn cao. Ngoài ra, andrographolide còn có tác dụng bảo vệ gan và có giá trị lâm sàng để điều trị các bệnh tim mạch, đồng thời có tác dụng bảo vệ đối với tổn thương gan, tim mạch do một số thuốc chống Covid-19 khác.

Tại Thái Lan, tác dụng chống Covid-19 của Xuyên tâm liên đã được khẳng định hơn khi cuộc thử nghiệm lâm sàng đầu tiên đã được Viện Nghiên cứu y học cổ truyền Thái Lan (2020) tiến hành trên những bệnh nhân đã biểu hiện triệu chứng nhiễm Covid-19 nhẹ như đau họng, nhức đầu, ho hay sổ mũi. Người bệnh được cho uống 180 mg xuyên tâm liên/ngày, chia đều làm 3 lần vào lúc 6 giờ sáng, 2 giờ chiều và 10 giờ tối, uống liên tục trong 5 ngày. Cuộc thử nghiệm cho kết quả khả quan, trong vòng 3 ngày kể từ khi sử dụng thảo dược này, tình trạng sức khỏe của các tình nguyện viên mắc Covid-19 đều được cải thiện. Mọi triệu chứng của bệnh đã biến mất sau 5 ngày thử nghiệm mà không xuất hiện bất kỳ tác dụng phụ nào. Các kết quả trên cho thấy, xuyên tâm liên là vị thuốc tiềm năng trong việc phòng chống Covid-19. Bên cạnh đó, còn nhiều dược liệu khác cũng có tác dụng tốt được đánh giá như Diệp hạ châu, Kim ngân hoa, Thanh hao hoa vàng, Hoắc hương, Nghệ, Gừng, Cam thảo, Sâm Ấn Độ...

Việt Nam sử dụng xuyên tâm liên trong công tác phòng chống COVID - 19

Dược liệu xuyên tâm liên từng được coi như thần dược, đặc biệt trong thời kỳ bao cấp, dược liệu này được dùng khá phổ biến như một loại thuốc trị bách bệnh. Các nghiên cứu gần đây càng cho thấy rõ giá trị của loại thuốc này trong điều trị bệnh nói chung, phòng chống Covid-19 nói riêng.

Ngày 16/7/2021, trong Hội nghị giao ban trực tuyến công tác phòng chống dịch toàn quốc tại 128 điểm cầu, Thứ trưởng Bộ Y tế Trương Quốc Cường chia sẻ rằng Bộ Y tế thời gian qua đã nhận được thông tin từ các cơ quan chức năng và chuyên gia về thuốc đông y xuyên tâm liên của Trung Quốc có hiệu quả trong điều trị COVID-19.

Ông Cường cho biết, vị thảo dược này đã được một số quốc gia như Malaysia, Indonesia, Thái Lan sử dụng trong thời gian qua. Việt Nam hiện cũng ứng dụng loại thuốc này vào việc điều trị bệnh nhân COVID-19. Ngoài ra, Việt Nam cũng đang triển khai một số loại thuốc được cấp phép, có 3 giai đoạn thử nghiệm lâm sàng, trong việc điều trị COVID-19 như Remdesivir, Favipiravir... Đây cũng là những loại thuốc đã được nhiều nước trên thế giới sử dụng.

Không chỉ được Bộ Y tế đưa vào danh mục thuốc điều trị COVID - 19, xuyên tâm liên là một trong những nguyên liệu dược được các đơn vị sản xuất thực phẩm chức năng tìm kiếm nhiều nhất hiện nay. Với những công dụng đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu và thử nghiệm trên thế giới, xuyên tâm liên được y học hiện đại tin dùng. Đặc biệt trong thực phẩm bảo vệ sức khỏe hiên nay, nhiều đơn vị sản xuất đạt chuẩn GMP đã ứng dụng thảo dược xuyên tâm liên là một trong những thành phần quan trọng. Có thể thấy, đây là dược liệu quý trong điều trị COVID - 19 nói riêng và điều trị nhiều bệnh khác nói chung. Xuyên tâm liên dễ trồng và phù hợp với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng ở Việt Nam. Vì vậy, trong tương lai chắc chắn sẽ có nhiều nghiên cứu hơn ứng dụng vị thuốc quý này trong y dược hiện đại.

Nguồn tham khảo: TS Phùng Tuấn Giang - Chủ tịch Viện nghiên cứu phát triển Y dược cổ truyền Việt Nam

Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam